Odleżyny zaliczane są do trudno gojących się ran przewlekłych i najczęściej występują u osób starszych, przewlekle chorych, unieruchomionych w łóżku. Z uwagi na swój długotrwały charakter, skłonność do kolonizacji bakteryjnej oraz powodowanie dolegliwości bólowych u chorego, odleżyny pozostają jednym z głównych problemów zdrowotnych u pacjentów hospitalizowanych. Jak powstają odleżyny czwartego stopnia oraz jak powinien przebiegać proces pielęgnowania odleżyn stopnia stopnia?
Odleżyny co to jest?
Odleżyny są to miejscowe uszkodzenia skóry, tkanki podskórnej, mięśni, a nawet kości, które powstają na skutek działania ucisku, sił ścinających oraz tarcia. Odleżyny najczęściej tworzą się w miejscach wyniosłości kostnych, które nie są dostatecznie osłonięte przez mięśnie oraz tkankę tłuszczową. Najczęstszymi obszarami występowania odleżyn są:
- okolice kości krzyżowej;
- pośladki;
- pięty;
- okolice krętarzy większych kości udowych;
- okolice potylicy;
- łopatki;
- łokcie.
Odleżyny najczęściej występują u pacjentów obłożnie chorych, długotrwale leżących, którzy nie są w stanie samodzielnie zmieniać pozycji ciała. Termin odleżyna pochodzi od łacińskiego słowa decumbre, które oznacza “leżeć na płasko”. [2]
Wyróżniamy 5 stopni zaawansowania klinicznego odleżyn, przy czym stopień piąty odpowiada najbardziej zaawansowanym owrzodzeniom, sięgającym aż do kości. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy odleżyny czwartego stopnia.
Jak powstają odleżyny 4 stopnia - przyczyny
Odleżyny powstają w wyniku niedokrwienia obszarów skóry na skutek zamknięcia światła naczyń krwionośnych przez:
- ucisk z zewnątrz;
- uszkodzenie śródbłonka naczyń mikrokrążenia przez siły ścinające.
Ucisk z zewnątrz uniemożliwia prawidłowe krążenie krwi, co prowadzi do lokalnego niedotlenienia tkanek, ich martwicy oraz powstawania owrzodzeń. Siły ścinające są to mechaniczne siły działające na obszar skóry w kierunku równoległym do powierzchni ciała - powodują przesuwanie się skóry względem struktur położonych głębiej. Siły te działają np. u pacjenta przewlekle leżącego na wznak w łóżku z uniesioną górną częścią ciała.
Efektem jednoczesnego działania ucisku z zewnątrz oraz sił ścinających jest zamknięcie dopływu krwi do rozległych obszarów skóry, co klinicznie manifestuje się powstawaniem odleżyn. Początkowo zmiany na skórze mają charakter zaczerwienienia, które blednie pod wpływem ucisku. Stopniowo dochodzi do coraz głębszego uszkodzenia naskórka oraz skóry właściwej, powstają pęcherze, a zmiana przekształca się w owrzodzenie. Dno odleżyn czwartego stopnia zwykle pokryte jest brunatną martwicą. [2]
Najważniejszymi czynnikami predysponującymi do rozwoju odleżyn są:
- podeszły wiek;
- choroby przewlekłe (schorzenia neurologiczne, cukrzyca, choroby układu krążenia);
- zaniedbania pielęgnacyjne;
- nieprawidłowa budowa ciała (zarówno znacznego stopnia niedożywienie, jak i otyłość);
- nietrzymanie moczu i/lub stolca. [3]
Leczenie odleżyn czwartego stopnia
Leczenie zaawansowanych odleżyn jest procesem długotrwałym - pacjent powinien uzbroić się w cierpliwość, ponieważ gojenie się owrzodzenia może potrwać nawet kilka miesięcy. Pierwszym etapem leczenia odleżyn czwartego stopnia jest postępowanie operacyjne - konieczne jest chirurgiczne oczyszczenie rany oraz usunięcie mas martwiczych z dna owrzodzenia. Chirurgiczne opracowanie rany obejmuje wycięcie w znieczuleniu rozległej martwicy przez lekarza na sali operacyjnej.
W ranach głębokich, z obfitą wydzieliną oraz martwicą, dobre efekty przynosi stosowanie opatrunków dekstranomerowych. Dekstranomery są to opatrunki w postaci proszku lub aerozolu, zawierające ziarna polisacharydów, które w kontakcie z powierzchnią odleżyny tworzą żel. Opatrunki te mogą pozostawać w ranie do 48 h.
Nowoczesną metodą, którą coraz częściej wykorzystuje się w leczeniu odleżyn czwartego i piątego stopnia jest terapia podciśnieniowa. Polega ona na wytworzeniu we wnętrzu odleżyny podciśnienia za pomocą mechanicznego urządzenia zasilanego energią elektryczną. Terapia podciśnieniowa przyspiesza gojenie owrzodzeń poprzez ewakuację wysięku, zwiększenie przepływu krwi w ranie, zmniejszenie obrzęku oraz usunięcie flory bakteryjnej kolonizującej ranę. [1] [3]
Proces pielęgnowania odleżyn czwartego stopnia
Proces pielęgnowania odleżyn 4 stopnia obejmuje:
- odpowiednie mycie rany oraz otaczającej skóry - jest pierwszym etapem optymalnej pielęgnacji odleżyny. Celem mycia jest fizyczne usunięcie z rany resztek tkankowych, zanieczyszczeń, pozostałości opatrunku. Zaleca się oczyszczanie rany oraz otaczającej skóry podczas każdej zmiany opatrunku. Do mycia i dezynfekcji głębokich odleżyn rekomenduje się preparaty zawierające substancje o działaniu przeciwdrobnoustrojowym np. dichlorowodorek oktenidyny, związki na bazie podchlorynu;
- dobór odpowiedniego opatrunku do rodzaju rany (należy wziąć pod uwagę rozmiar odleżyny, jej głębokość, intensywność wysięku, cechy zakażenia rany);
- dbanie o odpowiedni poziom odżywienia i nawodnienia - stan odżywienia organizmu odgrywa kluczową rolę w procesie gojenia się ran. Szczególnie ważne jest dostarczenie optymalnej ilości białka w diecie, a także witamin i minerałów. Należy zadbać o spożywanie przez pacjenta około 2 litrów płynów na dobę (najlepiej wody);
- regularną zmianę pozycji ciała chorego (co 2-3 godziny);
- dbanie o higienę (zwłaszcza okolicy moczowo-płciowej) - regularna wymiana pampersów, oczyszczanie skóry z resztek moczu i kału specjalistycznymi kosmetykami;
- wybieranie bielizny osobistej oraz pościeli wykonanej z naturalnych, przewiewnych tkanin (bawełna, len).
Niezwykle ważne jest zapobieganie powstawaniu kolejnych odleżyn. W tym celu stosuje się materace zmiennociśnieniowe - ich działanie polega na naprzemiennym wypełnianiu komór materaca powietrzem z kompresora. Skutkuje to okresowym zmniejszeniem ucisku na tkanki, co poprawia ukrwienie obszarów skóry niestykających się aktualnie z powierzchnią materaca. [1] [2]
Podsumowanie
Odleżyny czwartego stopnia są to głębokie owrzodzenia skóry obejmujące tkankę podskórną aż do granicy z powięzią. Występują one najczęściej u pacjentów w podeszłym wieku, przewlekle leżących, z nietrzymaniem moczu i/lub stolca. Podstawą leczenia odleżyn czwartego stopnia jest chirurgiczne opracowanie rany, a następnie regularne oczyszczanie rany oraz stosowanie odpowiednich opatrunków. Niezwykle ważne jest stosowanie materacy zmiennociśnieniowych, które sprzyjają odciążeniu uszkodzonych obszarów skóry oraz zapobiegają tworzeniu się nowych odleżyn.
Bibliografia:
[1] https://www.termedia.pl/Leczenie-odlezyn-zalecenia-Polskiego-Towarzystwa-Leczenia-Ran-Czesc-II,153,43138,1,0.html
[2] “Chirurgia - repetytorium” W. Noszczyk, wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014, wydanie 1
[3] https://podyplomie.pl/chirurgia/28670,odlezyny-temat-wciaz-niewyczerpany
